کاملترین وجامع ترین کتاب برای آموزش گام به گام راهنمای پرورش گوسفند وبزبا اشاره به تمامی نکات واصول به مهارت دامداری و پرورش دام میپردازد. این اثر تاریخ پرورش گوسفند در ایران را مورد بررسی قرار میدهد و جدیدترین دستآوردهای روز را دراختیار دانشجویان دامپروری و علاقهمندان قصد سرمایه گذاری و کار در این حرفه را دارند میگذارد.
تاریخ پرورش گوسفند و بز در ایران به گذشته های دور می رسد. به دلایل اکولوژیکی، محیطی و اجتماعی – اقتصادی، گله داری از مشاغل مهم و اصلی ساکنین فلات ایران بوده است. از آن جائی که برخی از پیامبران عظیم الشأن به حرفه چوپانی مشغول بودند، این شغل جنبه تقدس و مذهبی پیدا نموده است. در کتاب اوستا از گوسفند به عنوان حیوان سودمند نامبرده شده است. کشف قالی پازیریک و هم چنین بهارستان در دوره ساسانیان بیانگر اهمیت پرورش این دو دام در ایران می باشد. در طول تاریخ پر فراز و نشیب کشور بسیاری از صاحبان گله ها و ایلات به قدرت سیاسی رسیده و تشکیل حکومت های منطقه ای و کشوری را داده اند، سلسله آق قویونلوها (صاحبان گوسفند سفید) و قره قویونلوها (صاحبان گوسفند سیاه) در آذربایجان قدیم ایران نمونه های بارزی از این واقعیتهای اجتماعی و سیاسی می باشد.
به نظر برخی از دانشمندان در میان نشخوارکنندگان، بز اولین حیوانی بوده که بشر به اهلی کردن آن در حدود نه تا ده هزار سال قبل از میلاد مسیح پرداخته است. منشاء اولیه اهلی کردن و پرورش بز را به خاورمیانه (گنج دره ایران) نسبت می دهند. بررسی ها نشان می دهد که ابتدا آریائی ها بودند که بز را اهلی کردند.
بز نقش مهمی در بقای زیست مردم مناطق در حال توسعه، خصوصاٌ کشورهائی که در زیر خط فقر قرار دارند چه از لحاظ تغذیه ای و چه اشتغال دارد. به همین لحاظ، حدود ۸۸ درصد از جمعیت بز دنیا در آسیا و آفریقا پرورش می یابند که حدود ۸۰ درصد آنها در
مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و پرورش آن ها وابسته به مراتع و بیابان هاست.
امروز نیز با تمام پیشرفت هایی که در سایر رشته های دامپروری و به خصوص پرورش طیور و گاو شیری در ایران حاصل شده است، پرورش گوسفند و بز اهمیت و موقعیت خودش را حفظ کرده است. بر اساس آمار معاونت امور دام در سال ۱۳۹۲ بالغ بر ۴۵ میلیون رأس گوسفند و ۲۰.۵ میلیون رأس بز در کشور وجود دارد. بطوری که اگر متوسط ارزش هر رأس گوسفند و بز به ترتیب ۵ و ۴ میلیون ریال برآورد شود، مبلغ ۲۲۵ هزار میلیارد ریال برای گوسفند و ۸۰ هزار میلیارد ریال برای بز، فقط در این حوزه پرورش دام سرمایه گذاری شده است، که این رقم در مقایسه با سرمایه گذاری در سایر فعالیتهای دامپروری رقم قابل توجهی می باشد و این در حالی است که بهره برداران این صنف به دلیل ساختار اجتماعی – اقتصادی و هم چنین فقدان تشکیلات منسجم و نظام مند نتوانسته اند از
خدمات تسهیلاتی، بهداشتی و نهاده های دولتی در مقایسه با سایر زیر بخش های دامپروری بهره مند شوند. علاوه بر آن به دلیل توسعه مناطق شهری و روستایی و هم چنین از بین رفتن ایل راه ها و تخریب مراتع و خشک سالی های پیاپی باعث شده که روشهای مزرع های پرورش گوسفند و بز رونق یابد.
بنابراین بهبود تغذیه گله ها در شرایط خشکسالی، توجه به قابلیت های ژنتیکی نژادهای گوسفند و بز برحسب مناطق اقلیمی مناسب پرورش هر نژاد، پایش و پیشگیری از بیماری ها و انگل ها و نیز بررسی مسائل اقتصادی – اجتماعی علل کاهش رغبت به پرورش این دامها در گله داران نسبت به گذشته، از جمله مواردی است که بایستی بیش از پیش مورد توجه دست اندرکاران قرار گیرد.
با در نظر گرفتن همه این موارد گوسفند و بز بهترین دام اهلی هستند که می توانند از مراتع و پس چرهای زراعی تعلیف نموده و تولید پروتئین حیوانی (شیر و گوشت) نمایند، که از این نظر کمترین رقابت را با غذای جمعیت انسانی دارند. گله داری در شرایط کنونی
به دلایلی که در زیر اشاره می شود در توسعه ملی نقش به سزایی داشته و از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار می باشد:
- سرمایه گذاری و نیاز به نهاده کمتر در مقایسه با پرورش دیگر دام ها
- مدیریت آسان تر پرورش
- بازگشت سریع تر سرمایه نسبت به پرورش گاو
- استفاده از علوفه مراتع، پس چر مزارع و بقایای کشاورزی
- چرا از گیاهان هرز و علف باغات
- تطابق حیوان با زیست در اقلیم های مختلف حتی بیابانی و نیمه بیابانی
- مقاومت بیشتر به بیماری ها و انگل ها
- افزایش بازدهی خاک مراتع، مزارع و باغات از طریق کودپاشی توسط گوسفند و بز
- تولید پروتئین برای تغذیه انسان (شیر و گوشت)، الیاف (پشم، کرک و مو) برای قالی بافی و صنایع نساجی و پوست به عنوان ماده اولیه صنایع چرم سازی
- ایجاد اشتغال مولد و افزایش درآمد بهره برداران و جلوگیری از مهاجرت جمعیت غیرشهری به شهرها
فهرست مطالب کتاب جامع راهنمای پرورش گوسفند و بز :
مقدمه
فصل اول – اهمیت پرورش گوسفند و بز
- پراکنش جمعیت گوسفند و بز
- تولیدات گوسفند و بز
- گوشت قرمز
- شیر
- الیاف
- پوست
- کود
- نظام های بهره برداری
- نظام تولید
- مهمترین خصوصیات رفتاری گوسفند و بز
- ترکیب گله در گوسفند و بز
- شغل گوسفند داری
- تعیین سن گوسفند
- اندازه و تعداد گله برای شروع کار
- تقویم گوسفندداری
فصل دوم – نژادهای گوسفند و بز
- طبقه بندی گوسفندان بومی ایران
- انواع نژادهای گوسفندان ایران
- طبقه بندی بزهای بومی ایران
- تقسیم بندی نژادهای بومی گوسفند و بز بر اساس شرایط اقلیمی
- اطلس نژادهای بومی گوسفند و بز کشور
فصل سوم – ساختمان و تاسیسات پرورش گوسفند و بز
- قسمتهای مختلف ساختمان گوسفندداری
- انواع جایگاه هایی که برای بز و گوسفند در نظر می گیرند
- تاسیسات گوسفندداری
- آغل یا جایگاه
- بهاربند
- زایشگاه
- بیمارستان
- قرنطینه
- انبار مواد متراکم (کنسانتره)
- انبار مواد علوفه ای
- سیلو
- سیلوهای افقی
- سیلوهای روی زمین
- سیلوهای نیمه خندقی
- سیلو موقتی مثل سیلوی پلاستیکی
- مخزن جمع آوری و نگهداری کود
- سکوی بارگیری و تخلیه
- هانگار یا انبار تجهیزات و ماشین آلات
- دفتر کار و خانه کارگری
- حوضچه های پاشوی (ضدعفونی)
- حمام ضد کنه (شستشوی گوسفند)
- اتاق پشم چین
فصل چهارم – تغذیه گوسفند و بز
- مواد خوراکی مورد استفاده در تغذیه گوسفند و بز
- مواد مغذی موجود در خوراک دام
- مواد معدنی و ویتامین های مورد نیاز گوسفند و بز
- تغذیه در فصل جفت گیری
- تغذیه از اوایل تا اواسط آبستنی
- تغذیه در اواخر آبستنی
- تغذیه در زمان زایمان
- تغذیه در زمان شیردهی
- تغذیه در زمان از شیرگیری بره ها و بزغاله ها
- تغذیه میش ها و بزهای ماده داشتی
- تغذیه قوچ و بزهای نر داشتی
- آماده کردن قوچ برای جفتگیری
- نکات مهم در جیره نویسی برای گوسفند و بز
- تغذیه بره ها و یا بزغاله های تازه متولد شده
- پرورش بره ها با شیشه و پستانک یا سیستم های اتوماتیک
- جایگزین شیر
- جیره های آغازین
- تغذیه بره و بزغاله
- تغذیه بره ها و بزغاله های بی مادر
- بره ها و بزغاله های از شیر گرفته
- تغذیه بره های پرواری
- تغذیه بره های ماده در حال رشد (جایگزین)
- تغذیه گوسفند و بز
- استفاده از مراتع و شناخت آنها
- وشهای چرا
- مراتع ایران
- نباتات سمی مراتع
- راهنمای استفاده از مراتع
- تامین آب مورد نیاز در مراتع
- روش های نگهداری علوفه
فصل پنجم – مدیریت تولید مثل گوسفند و بز
- اهمیت بازده تولید مثل در پرورش گوسفند و بز
- زمان بندی جفت دهی (قوچ اندازی – کل اندازی)
- فصلی بودن تولید مثل در گوسفند و بز
- فصل تولید مثل در گوسفند و بز و باورهای اشتباه در خصوص آن
- دوره عدم فحلی عمیق و دوره عدم فحلی سبک
- چرخه سالانه فعالیت تولید مثلی در گوسفند و بز
- استفاده از اثر قوچ یا اثر نربز (اثر نر)
- معاوضه قوچ یا نربز (کنترل همخونی)
- کنترل نمره وضعیت بدن
- فلاشینگ و نکات مهم در خصوص تغذیه در دوره جفت دهی
- القاء و همزمان سازی فحلی از طریق هورمون تراپی
- مدیریت نرهای مولد
- زود از شیرگیری
- تشخیص آبستنی، راهکاری برای اقتصادی تر کردن حرفه گله داری
- روش مدیریت پیشرفته تولید مثل گوسفند و بز با هدف سه زایش در دو سال (روش ASRI، موسسه تحقیقات علوم دامی کشور)
- فحلی و تشخیص آن در میش و ماده بز
- تلقیح مصنوعی
- برنامه نوری (فتوپریود) مصنوعی برای ایجاد آبستنی خارج از فصل
- مدیریت شپشک های ماده
- مراقبت های دو ماه آخر آبستنی
فصل ششم – بهداشت، پیشگیری و درمان بیماریهای گوسفند و بز
- ویژگیهای دام سالم
- قوچ
- معاینه ی نمره ی وضعیت بدنی یا BCS
- مدیریت قوچ خریداری شده
- میش
- بیماریهای میش
- مسمومیت آبستنی یا بیماری میش های دوقلوزا
- کمبود کلسیم
- بیرون زدگی ها
- عوامل مستعد کننده ی درگیری پستان
- برخی از بیماری های واگیر عفونی
- درمان زخم های سرپستان
- ورم پستان حاد
- ورم پستان مزمن
- عدم زایمان در عین زور زدن های مکرر دام
- مراقبت های پس از زایمان
- مراقبت و مدیریت نوزاد
- ویژگی های دام بیمار
- فواید مواد معدنی
- آلودگی انگلی
- جرب
- سقط
- اسهال
- مرگ ناگهانی
- شاربن
- آنتروتوکسمی
- لنگش
- گندیدگی سم
- لمفادنیت پنیری
- برنامه واکسیناسیون
فصل هفتم – اصلاح نژاد گوسفند و بز
- صفت
- فنوتیپ
- اثرات محیطی
- ارزش اصلاحی
- اثر متقابل ژنوتیپ و محیط
- وراثت پذیری
- تکرارپذیری
- اصلاح نژاد
- انتخاب
- تعیین هویت
- استنسیل کردن دام ها
- شماره های گوش
- برنامه اصلاحی
- اهداف اصلاحی
- معیار انتخاب
- انتخاب بهترین حیوانات
- سیستم انتشار
- ساختار هسته های اصلاح نژاد
- ساختارهای تک لایه
- ساختارهای دو لایه
- ساختارهای سه لایه
- ساختار پدران مرجع
- طرحهای پدران مرجع
- نقش پدران مرجع
- بهینه سازی طرح پدران مرجع
- سیستم آمیزش
- خویش جفتی
- دور جفتی
- ثبت مشخصات
فصل هشتم – پرواربندی بره و بزغاله
- وضعیت موجود پروار بره در ایران و جهان
- پرواربندی بره و انواع روشهای آن در ایران
- روشهای پرواربندی
- پرواربندی مرتعی
- پرواربندی مرتعی – پس چری
- پرواربندی با تغذیه دستی
- پرواربندی با شیر
- صفات اقتصادی مهم در پروار دام
- مدیریت واحدهای پرواربندی
- اصول پرواربندی بره
- انتخاب و خرید دام
- نژاد دام پرواری
- مشخصات ظاهری دام
- سن و وزن دام در شروع پروار
- جنس دام
- اصول حمل و نقل و دام
- فصل مناسب پروار
- مدت مناسب دوره پروار
- وزن نهایی پروار و افزایش وزن روزانه
- مدیریت روش پروار
- اصول بهداشت در پرواربندی
- ضدعفونی جایگاه دام
- قرنطینه
- واکسیناسیون
- خوراندن داروهای ضدانگل داخلی
- ضدعفونی دام ها در مقابل انگلهای خارجی
- محل نگهداری خوراک دام
- پشم چینی دام
- منابع خوراکی دام در کشور
- انواع خوراک متداول و مورد استفاده در پرواربندی بره
- تهیه و تنظیم جیره متوازن و متعادل برای گوسفند و بز پرواری
- روش ها و مراحل تنظیم جیره
- نحوه خوراک دادن به دام پرواری
- رعایت اصول و نکات فنی خوراک دادن
- وضعیت موجود پروار بزغاله ها در ایران و جهان
فصل نهم – الیاف و پوست
- الیاف پشم
- مزایای الیاف طبیعی نسبت به الیاف مصنوعی
- انواع نژادهای گوسفند بر حسب تولید پشم
- خصوصیات پشم گوسفندان بومی ایران
- برداشت پشم
- آماده سازی پشم
- الیاف پشم مورد بهره برداری در صنعت
- درجه بندی پشم
- کاربرد یا مصارف پشم
- تولید و ارزش اقتصادی پشم گوسفند
- ارزش اقتصادی پشم در ایران و تولید فرش دست بافت
- کرک (کشمیر)
- الیاف بز مرغز یا مرخز (موهر)
- موی بز
- پوست و چرم
- ویژگی های پوست گوسفند و بز
- نگهداری پوست و چرم سازی
- ضایعات و آسیب های مربوط به پوست و چرم
- ارزش اقتصادی پوست و چرم
- ارزش اقتصادی، اجتماعی تولید و عرضه پوست گوسفند و بز
- سهم تجارت پوست، سالامبور و چرم ایران
پیوست ها